6 Απρ 2009

ΣΥΝΤΟΜΗ ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΙΣ ΑΙΤΙΕΣ ΤΩΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΩΝ ΑΛΛΑΓΩΝ

Γ. Βλοντάκης

Γεωπόνος-Περιβαλλοντολόγος

Οικολογική Πρωτοβουλία Χανίων


Κλιματικές αλλαγές έχουν παρουσιαστεί και άλλες φορές στην ιστορία της γής, όμως φαίνεται πως αυτή τη φορά η κύρια –αν όχι αποκλειστική- αιτία είναι οι δραστηριότητες του ανθρώπινου είδους.

Στη διάρκεια των δισεκατομμυρίων ετών ζωής της γής, το κλίμα* άλλαξε πολλές φορές εξ αιτίας της εσωτερικής δυναμικής της εξέλιξης της γής (διαμόρφωση στερεού φλοιού, ηφαίστεια, καταποντισμοί και αναδύσεις ηπείρων, σταδιακή αλλαγή σύνθεσης ατμόσφαιρας με την επίδραση των φυτών κ.λ.π.), αλλά και εξωτερικών/κοσμικών παραγόντων (εμφάνιση παγετώνων λόγω μετατόπισης του άξονα περιστροφής της γής, αλλαγές από περιστασιακές μεταβολές της ηλιακής ακτινοβολίας κ.α.). Εκείνο που μας έμαθε η παλαιοκλιματολογία** είναι πως μπορεί το κλίμα να παραμένει σταθερό για μεγάλα χρονικά διαστήματα (πολλών χιλιάδων ή εκατοντάδων χιλιάδων χρόνων), η ισορροπία του, όμως, είναι μάλλον ευάλωτη, με την έννοια πως, αν αλλάξει λίγο κάποιος από τους βασικούς παράγοντες που το διαμορφώνουν, εμφανίζεται ανατροπή του συστήματος, έντονες αλλαγές σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα και τελικά διαμόρφωση νέας, διαφορετικής ισορροπίας.

Οι άνθρωποι -που ώς είδος βρίσκονται στη γή εδώ και 1-1,5 εκατομμύρια χρόνια-, δεν είχαν δυνατότητα, εκούσια ή ακούσια, να επηρεάσουν το κλίμα, τουλάχιστον μέχρι τα τελευταία 200 χρόνια περίπου.

Οι ανθρώπινες δραστηριότητες άρχισαν να δημιουργούν αλλοιώσεις στο φυσικό περιβάλλον από την εποχή της «γεωργικής επανάστασης», με τις εκχερσώσεις εκτάσεων για καλλιέργεια, αποψιλώσεις δασών, αρδευτικά ή αποστραγγιστικά έργα έργα κ.α., ενέργειες που σίγουρα τροποποίησαν το μικροκλίμα συγκεκριμένων περιοχών. Οι αλλοιώσεις όμως αυτές παρέμειναν τοπικά εντοπισμένες ως την εποχή της «βιομηχανικής επανάστασης», οπότε η χρήση ορυκτών καυσίμων και η αυξανόμενη χρησιμοποίηση μηχανών άλλαξαν ριζικά το τοπίο – κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Σημαντικές τοπικές αλλαγές στο κλίμα έχουμε από:

· Αποψίλωση – κάψιμο δασών

· Εκτροπή ποταμών-φράγματα)- επέκταση αρδεύσεων

· Αποξήρανση υγροτόπων

· Λαθεμένες καλλιεργητικές πρακτικές, εξάντληση υδατικών πόρων από υπερβολική χρήση κ.α.

· Ατμοσφαιρική ρύπανση με αιωρούμενα σωματίδια κ.α. σε βιομηχανικές περιοχές

Τα ορυκτά καύσιμα και οι εκπομπές αέριων ρύπων

Εκείνο, όμως, που, αποδεδειγμένα πιά, δημιουργεί πλανητικής έκτασης κλιματική αλλαγή (θέρμανση του πλανήτη) είναι η ολοένα αυξανόμενη χρήση ορυκτών καυσίμων (κάρβουνου, πετρελαίου και φυσικού αερίου) για την παραγωγή αγαθών σε βιομηχανίες, την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και την κίνηση οχημάτων. H καύση των ορυκτών καυσίμων παράγει, μεταξύ άλλων, το αέριο Διοξείδιο του Ανθρακα, το οποίο εκλύεται συνεχώς στην ατμόσφαιρα. Η σύνθεση του ατμοσφαιρικού αέρα είναι η παρακάτω:

· Αζωτο 78%

· Οξυγόνο 21%

· Διοξείδιο ΄Ανθρακα λιγότερο από 0,04%

· Μικροποσότητες από άλλα αέρια

Βασικός παράγοντας της σταθερότητας της θερμοκρασίας της γής είναι το λεγόμενο «Φαινόμενο του θερμοκηπίου», το οποίο, όμως, εντατικοποιείται συνεχώς καθώς αυξάνεται η περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε διοξείδιο του άνθρακα και ορισμένα άλλα αέρια.

Τι είναι το «φαινόμενο του θερμοκηπίου»

Η ακτινοβολία από τον ήλιο πέφτει στη γή. Ένα μεγάλο μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας απορροφάται κατ’ ευθείαν από το γή (που θερμαίνεται), ενώ το υπόλοιπο ανακλάται πίσω στο διάστημα με τη μορφή υπέρυθρης ακτινοβολίας (θερμότητας). Όμως, δεν φεύγει ανεμπόδιστα. Οι υδρατμοί της ατμόσφαιρας, το διοξείδιο του άνθρακα και ορισμένα άλλα αέρια λειτουργούν σαν «φράγμα» ή «φίλτρο μονής κατεύθυνσης», που ανακλά μεγάλο μέρος της υπέρυθρης ακτινοβολίας πίσω στη γή. Ετσι, η θερμοκρασία της γής (περίπου +15 ° C) είναι πολύ ψηλότερη από αυτή που θα είχε αν δεν υπήρχε η ατμόσφαιρά της με τα συγκεκεριμένα αέρια (-18 ° C), και γι αυτό και «φιλική» στην ανθρώπινη ζωή.

Το «Φαινόμενο του θερμοκηπίου» είναι λοιπόν ένας χρήσιμος φυσικός μηχανισμός. Όμως, το πρόβλημα έγκειται στο ότι το έχουμε κάνει να λειτουργεί πιο εντατικά, με αποτέλεσμα να αυξάνεται συνολικά η θερμοκρασία του πλανήτη. Από τη στιγμή που αυξάνεται η περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε διοξείδιο του άνθρακα, το «φράγμα» δυναμώνει, με αποτέλεσμα μεγαλύτερη ποσότητα θερμότητας να επιστρέφει στη γή και η γή να θερμαίνεται περισσότερο.

Τα αέρια του «θερμοκηπίου»

· Διοξείδιο του άνθρακα

· Υδρατμοί

· Μεθάνιο

· Οξείδια του Αζώτου

· Οζον (κυρίως το ανθρωπογενές χαμηλά στην ατμόσφαιρα)

· Χλωροφθοράνθρακες (προϊόντα συνθετικής χημείας)

Από τα αέρια αυτά τα πιο σημαντικά είναι το διοξείδιο του άνθρακα, το μεθάνιο και οι υδρατμοί. Το διοξείδιο του άνθρακα (CO2) εντάσσεται στον «κύκλο του Ανθρακα» έναν από τους σημαντικότερους «βιογεωχημικούς κύκλους», που περιγράφει τις μετακινήσεις του στοιχείου «Ανθρακας» ανάμεσα σε ατμόσφαιρα, ζωντανούς οργανισμούς, έδαφος και θάλασσα. Τα πράσινα φυτά με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης (κατά την οποία απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα από τον ατμοσφαιρικό αέρα και εκλύουν οξυγόνο) παίζουν καθοριστικό ρόλο σ΄αυτόν το κύκλο. Οι ανθρώπινες επεμβάσεις, με την αποδάσωση και με την αυξανόμενη προσθήκη διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα από την καύση ορυκτών καυσίμων αλλοιώνουν αυτόν τον κύκλο και εντείνουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Είναι χαρακτηριστικό πως ενώ η περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε CO2 στην αρχή της βιομηχανικής επανάστασης ήταν 280 μέρη στο εκατομμύριο, σήμερα έχει φτάσει στα 386 μέρη στο εκατομμύριο. Το 2004 οι παγκόσμιες εκπομπές CO2 έφτασαν το ιστορικό ρεκόρ των 7.910 δις. μετρικών τόννων. Οι λεγόμενες «δεξαμενές άνθρακα» του πλανήτη, δηλαδή οι ωκεανοί και τα δάση με τα φυτά και το έδαφός τους, απορροφούν, σε ένα βαθμό, το προστιθέμενο CO2. Σήμερα, όμως, φαίνεται πως έχουν φτάσει πιά στα όρια των δυνατοτήτων τους.

Οι υδρατμοί είναι το πιο άφθονο σε ποσότητα αέριο του θερμοκηπίου. Οσο η θερμοκρασία της γής αυξάνεται, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος (θετική ανατροφοδότηση) γιατί εντείνεται η εξάτμιση των νερών, οπότε αυξάνονται οι υδρατμοί στην ατμόσφαιρα, που με τη σειρά τους κατακρατούν μεγαλύτερο ποσό της ανακλώμενης από τη γή υπέρυθρης ακτινοβολίας, οπότε η γή θερμαίνεται περισσότερο κ.ο.κ.

Το μεθάνιο (CH4) παράγεται από τις αναερόβιες αποσυνθέσεις οργανικών υλικών, που παρατηρούνται τόσο σε φυσικές διεργασίες όσο και σε ανθρώπινες δραστηριότητες (χωματερές, διαχείριση λυμάτων, ανθρακορυχεία, κτηνοτροφία κ.α.). Η περιεκτικότητα της ατμόσφαιρας σε μεθάνιο είναι σήμερα η διπλάσια αυτής που υπήρχε στην αρχή της βιομηχανικής εποχής. Γι αυτό και έχει μεγάλη σημασία να μειώσουμε τις εκπομπές του στην ατμόσφαιρα.

Αντίστοιχες επιδράσεις έχουν και τα Οξείδια του Αζώτου, το Οζον και οι Χλωροφθοράνθρακες, αέρια που κατασκευάζονται από τον άνθρωπο ή προκύπτουν από καύσεις στις μεταφορές και τη βιομηχανία..

Το «φαινόμενο του θερμοκηπίου» καθορίζει το ποσό της θερμότητας του ήλιου που δέχεται τελικά η γή. Από κεί και πέρα, τα επι μέρους στοιχεία του κλίματος της γής διαμορφώνονται με βάση την αναδιανομή της θερμότητας από τον Ισημερινό και τους τροπικούς (που θερμαίνονται περισσότερο) προς τους πόλους (που δέχονται τη λιγότερη θερμότητα). Η αναδιανομή αυτή πραγματοποιείται με τις μετακινήσεις των αερίων μαζών (άνεμοι) και νερών (μεγάλα ωκεάνια ρεύματα). Αν αλλοιωθούν αυτοί οι μηχανισμοί (π.χ. η κίνηση των ρευμάτων στον Βόρειο Ατλαντικό), τότε θα έχουμε δραματικές αλλαγές στο κλίμα με εξαιρετικά καταστροφικές επιπτώσεις σε εκατομμύρια ανθρώπων.

Και οι ανθρωπογενείς κ.α. διαδικασίες ψύξης;

Υπάρχουν και επιπτώσεις από τις ανθρώπινες δραστηριότητες που, αντίθετα από τα παραπάνω, προκαλούν ψύξη της γής. Είναι η περίπτωση της αύξησης των αιωρούμενων σωματιδίων στην ατμόσφαιρα που προκαλείται κυρίως από τη βιομηχανική δραστηριότητα και τα μεταφορικά μέσα. Τα αερολύματα αυτά, αντανακλούν σημαντικό μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας και έτσι μειώνεται η θερμοκρασία στην περιοχή. Παλαιότερα, όταν τα στοιχεία για την εξέλιξη του κλίματος ήταν πολύ λιγότερα, είχε θεωρηθεί πως αυτό το φαινόμενο μπορούσε ίσως να αντισταθμήσει την υπερθέρμανση. Όμως αυτό είναι φανερό πως δεν συμβαίνει. Τα αποτελέσματα της μείωσης της θερμοκρασίας λόγω σκόνης είναι περιορισμένα τοπικά και χρονικά. Αντίστοιχη επίδραση έχουν και οι εκρήξεις μεγάλων ηφαιστίων. Απλά αντισταθμίζουν ένα μικρό ποσοστό της θέρμανσης που προκαλείται από το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Βασικές πηγές

U.N. Intergovernmental Panel on Climate Change – Report for Policymakers -2007

R. Wright: Environmental Science

Monde diplomatique: Ο Ατλας της οικολογίας – Αναλύσεις και προτάσεις. Εκδοση της «Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας»- Αθήνα 2007

Αλ Γκόρ: Μια ενοχλητική αλήθεια. Εκδοση «Καθημερινής», Αθήνα 2008

John Cox: Η κατάρρευση του κλίματος. Εκδόσεις ΕΝΑΛΙΟΣ, Αθήνα 2007

Χρησιμοποιήθηκαν επίσης διάφορα άρθρα από τον τοπικό και Αθηναϊκό τύπο.

* Λέγοντας κλίμα εννοούμε το σύνολο των μετεωρολογικών συνθηκών (θερμοκρασία αέρα, υγρασία, ηλιοφάνεια, βροχόπτωση, χιονόπτωση, κατεύθυνση και ένταση ανέμου κ.α.) που επικρατούν σε έναν τόπο και δείχνουν τη μέση κατάσταση της ατμόσφαιράς του για μια μεγάλη χρονική περίοδο.

** Παλαιοκλιματολογία λέγεται η επιστήμη που ερευνά το κλίμα του παρελθόντος. Πολύτιμα στοιχεία γι αυτό δίνουν η μελέτη των στρωμάτων του πάγου των αρκτικών και ανταρκτικών περιοχών και των φυσαλίδων αέρα που περιέχουν, η μελέτη των ιζημάτων του βυθού των ωκεανών και των τροπικών κοραλιών, οι ετήσιοι δακτύλιοι των υπεραιωνόβιων δέντρων, οι αποθέσεις γύρης αρχαίων φυτών σε εδαφικές λεκάνες κ.α.



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου